Fərid Hüseyn
   
   
   
   Esse
  
   Əgər bir gün ölüm vəziyyətinə düşsəm, köçürməkçün yəqin qan tapılmayacaq mənə. Çünki əksər insanlarla xasiyyətim tutmur. İnsanların əksəriyyəti mənim mənəvi “qan qrupuma” uyğun gəlmir. İnterneti tərbiyəsizlik sayan adamları, çox içki içmək “qabiliyyəti” ilə öyünən kişiləri (sən mənnən içəməzsən), yemək bişirmək qabiliyyəti ilə fəxr edən xanımları görəndə Mirzə Cəlilə rəhmət oxuyuram. Modern, postmodern Novruzəlilər və Fatmanisələr özləri də bilmədən “Ölü canlar” tamaşasını oynayırlar. 
      
   Hərdən bu qədər işləyən insanların tamahının böyüklüyünü görəndə dünya mənə çox kiçik görünür.
   Bu dünyanı dərk edib pessimist olmamaq absurddur. Hər yerdə dava-dalaşnan yaşayan insanların ölmək arzuları sanki doğulanda intihar eləyib.
   Axşam teleseriallara baxıb kədərlənən, səhər ev və çöl işlərindən gileylənən insanların ümidləri, nədənsə, bitmir. Halbuki onların heç biri ümid deyil, sadəcə ölümədək baş qatmaqdır.
   Hərdən güldüyüm hadisələrlə yanaşı, güldüyüm adamlara da ürcah oluram. Məsələn, teleserial danışan sevgililər, ətir adları əzbərləyən, “Dostoyevskini tanıyırsan” deyəndə “adını deyəsən eşitmişəm” deyən qızlar, ruhsuz ulduzlar, quyruqsuz ilbizlər və s.
   O qədər kişi ağlamaz deyiblər ki, kişi kimi ağlaya da bilmirik...
   Kitablar insanlar haqqındadı, deməli, insanlar daha maraqlıdı. Amma hərdən tam əksinə olur. Məsələn, Katya (L. Tolstoyun “Dirilmə” əsərinin baş qəhrəmanlarından biri) qədər təmiz olan bir əxlaqsız qadın görməmişəm hələ.
    Əli Kərim demişkən, “Gördüm heç doğulmamış” qocalar çıxır adamın qarşısına, atasının taleyini «kopiya eləmiş» balacalar dəyir gözə, o anda bircə EH...deyib keçirsən.
   Çox istəyərdim ki, ürəyimdə diktofon olsun, düşündüklərimi unutmayım. Söz, aşiq olmuş dul qadın qədər qısqancdı, ikinci şansını qıymır heç kəsə.
   Hər gün evdən metroya, oradan universitetə qədər unutduğum sözləri basdırsaq, yəqin “ürək qəbiristanlığım” ölkədə ən böyük qəbiristanlıq olardı.
    Bizim Türkan Şoraylarımız və Kadir İnanırlarımızın sevgisi sevgi xatirinə sevgidi. Əl-ələ tutan insanlar bir-birinin ürəyində əriyə bilmirlər. Hər gecə, hər səhər və hər günorta.
   Hərdən sevdiyim insanlarla tərs-mütənasib oluram. Və heç bir həyati düstur bizim həllimizi tapa bilmir. Amma bu həmişə yox, hərdən olur.
   Hamı-hamını pisləyir, amma hamı-hamı haqqında məqalə yazır. Diqqətlə oxuyun, bu bir ədəbiyyat «qanunu»dur. İlk dəfə mən yazdım.
   Hər il şəhidlər haqqinda anaları danışır, qadınları yox. Qadınları danışanda da hiss eləyirsən ki, danışmaq istəyirlər, amma utanırlar. Ümumi tərəflərdən söz açırlar. Danışırlar, amma danışmırlar. Düşündüklərini dilə gətirə bilmirlər. Yüz dəfə ürəyində yana-yana düşündüyünü bir dəfə dilinin dəyirmanında üyüdə bilmirlər. Çünki bəzi sözlər səslənmir, sadəcə düşünülür. Həm də ona görə danışa bilmirlər ki, Salam Sarvan demişkən, “Sənə deyiləsi deyil, sənə deyiləsi sözüm”. Amma bu həmişə yox, hərdən olur.
   Kasıb kişilərin arvadları hər axşam ərləri ilə SİFƏTİN MÜQAYİSƏ DƏRƏCƏSİNDƏ danışırlar. Qonşunun əri səndən daha bacarıqlıdı, maşın alıb. Amma o sarı evdə yaşayanlar daha da bacarıqlıdırlar, bağ evləri var.
   Yaxşı qadın ərinin dərdini axşam çəkdiyi siqaretlərinin sayından bilir.
   Hərdən bu ölkədən, bu şəhərdən, bu rayondan, bu kənddən getmək istəyirəm. Amma Robinzon Kruzo qoymur.
   Teatrın qarşısında iyirmi ildir günəbaxan satan qadın hələ teatra girməyib. Moykalarda avtomobil yuyanların maşını yoxdur. Doğrudan da, həyat çox qəribədi, əlimizin içindəkilər çox vaxt özümüzün olmur.
   Hər gün qoca nənəsini həyətə düşürdən qız, nənəsinin ölməyini istəmir, sağalmağına da ümidi yoxdur. Onun çarəsizliyini sözlə dilə gətirmək lazımdır.
   Yuxuda sevdiyi qızı görən oğlan daha yuxusunu nə düzünə, nə də tərsinə yoza bilmir. Bilir ki, olan olub, keçən keçib, “alan-alıb, allanıb, satan satıb, pullanıb”. Uduzan ancaq udanın pullarını saya bilər, onu da aşkarca yox, ürəyində.
   Gəlin sizə iyirmi il ərzində dəyişməyən insanlardan, rayonumuzun ən ucqar kəndindən söhbət açım.
   Orda insanlar səhərdən axşama qədər işləyirlər, gec yatıb, tez qalxırlar. Onlara baxanda düşünürəm ki, Allah işi, əməyi insanlar ölümü düşünməsinlər deyə yaradıb. İllərdir insanlar eyni tərzdə yaşayırlar, illərdir ki, atalar-oğullar və oğullar-atalar eyni cür yaşayıb, eyni cür ölürlər.
   Gəl sənə orda gördüyüm bir məhəbbət macərasını danışım. Arxdan camış çıxaran ayaqları lilli oğlan, üst-başı tozlu halda sevdiyi qızgilin qapısının yanından keçəndə saçını tumarlayırdı gözəl görünsün deyə.
   Yaxud işləməkdən əlləri bərkimiş yüzlərlə qızın hüceyrələri daşlaşıb, əlindən tutsan qız, yoxsa oğlan olduğunu bilməzsən, amma insanlar yenə bir-birilərini sevməyə davam eləyirlər.
   Burda borclar da bir qədər fərqlidi. Toyda oynamaq da, yasda ağlamaq da borc sayılır. Məsələn, o mənim anamı ağlamışdı, mən onun qardaşını.
   Burda yerə baxanlar tərbiyəli, sənə baxanlar tərbiyəsiz sayılır. Qızları bu yolla yoxlayır oğlanlar.
   Burda inkubator cücələri “postmodernizm”, toyuğun zəhmətinin bəhrəsi “klassika” sayılır.
   Bəzilərinin başları ilə bədənləri tərs-mütənasibdir. Ayaqları çılpaq gəzməkdən böyük, başları az düşünməkdən balacadır.
   Burda insanlar ağac kölgəsində gizlənirlər, hətta Nabranı xarici ölkə sayanlar da var. Bura həyatın dibidi, dostum, dibi.
   Burda sevgi sözündə sev yoxdu, ancaq gi var. Gİ-nin də xüsusi bir mənası yoxdu. Sevgi ya özəl həvəs, ya da ata-ananın kefinə bağlıdır.
   Bura gələndə Qoqolu və Mirzə Cəlili xatırlayıram, özgə heç kəsi yox.
   Burda hər qayınata otağa girəndə gəlin ürəksiz, etika xətrinə ayağa qalxır. Səmimiyyəti hörmətə görə (guya) itirənlər, özləri də bilmədən eyni evdə “müəllim-müəllim” oynayırlar bir-biriləri ilə.
   Burda insanların rahatlığı yoxdur, amma çox rahatdırlar. Orda Dostoyevski, Çexov, Mopassan doğulmayıb hələ.
   Burda qloballaşma Allah kimidir. Görmürsən, amma varlığına inanırsan.
    Burda «Ya Allah» deyib lotoreya alan adamlar axşam məyus olanda özəl bir jestlə satanı və lotoreyanı, hətta bu oyunu yaradanı səmimiyyətlə söyürlər. Səhər alanda dedikləri «Ya Allah» sözü yaddan çıxır. Bu söyüşün özünü yox, az-çox səmimiyyətini sevirəm.
   Burdakı insanlar saatlarını çoxdan tullayıblar. Zaman anlayışı ölüb onlar üçün. Hər səhər iş, hər axşam yuxu. Sonra da ölüm gəlir. Ailənin arxasına xoş sözlər söylənilir. Zəhmətkeş idi, qohumcanlı adam idi.
  
   İnsanı ancaq özü tamamlayar.
   İçində başqa, çölündə başqasan,
   Əskiyin artığına əlbət çatacaq.
  
   Bu şeiri Attila İlhan yazıb. Özü ilə tək qalmağı, dərdləşməyi sevən adamlara. Unutmayın ki, çoxluğun yanında, kütlənin içində də insan təkdir. Sənə yalnız sən lazımsan.